In de tuin van Villa Augustus bevindt zich een aan het zicht onttrokken, geheime kamer. Een plek om te lezen, te schrijven, te denken of gewoon om zomaar van de afzondering en de stilte te genieten. Villa Augustus vraagt bijzondere mensen er te komen logeren. Auteurs, illustratoren, schilders, componisten, biologen, filosofen… Het zijn onze Queens of the Secret Garden. 

Nathalie Lété is er een van, net als Gummbah, Martin Jarrie, Wouter Klootwijk en Harriët van Reek, om er enkelen te noemen. Ze verblijven een aantal nachten in de Giardino Segreto in ruil voor een verhaal, gedicht, tekening, een foto of iets anders, geïnspireerd door deze speciale omgeving. 

In september zijn er twee nieuwe Queens of the Secret Garden, de wereldwijd bekende (strip)tekenaar en ontwerper Joost Swarte en beeldend kunstenaar Sjoerd Buisman. Joost sloot zijn verblijf als artist in residence deze week af.

Rondkijken in verwondering

Villa Augustus kennen ze al veel langer, Joost Swarte en zijn vrouw Joan. Op de terugreis vanuit Antwerpen of Brussel was het altijd een vaste tussenstop. In Dordrecht zelf weten ze ook de weg. Joost heeft er ooit in galerie Intermezzo geëxposeerd, en hij is een terugkerende klant van stripwinkel Sjors op het Scheffersplein.

Deze week logeerde het echtpaar wel wat langer in Villa Augustus dan alle keren daarvoor. Als artist in residence was Joost uitgenodigd om er, in het gezelschap van Joan, enkele dagen in de Giardino Segreto te komen doorbrengen. Die tijd hebben ze goed besteed. Joan, aan het ontbijt op de laatste dag van hun verblijf: ‘Het was in één woord heerlijk, om niet te zeggen: koninklijk. We zijn enorm verwend, en dat hebben we optimaal tot ons door laten dringen. We hebben onze geheime tuin amper verlaten.’

Joost, op zijn beurt, heeft ook nu weer ‘in verwondering’ in Villa Augustus rondgekeken. ‘Ik kan me blijven verbazen over hoe het ooit is gelukt om van die oude watertoren en de grond daaromheen zo’n paradijs te maken. Dat vind ik fantastisch. Het is heel inspirerend. Het geeft een mens moed, om het zo maar te zeggen.’ 

Die verwondering zat ‘m voor beiden overigens ook in de kleine dingen. Joost ontdekte in de tuin het bestaan van blauwe salie. Joan is enthousiast over een voor haar onbekende soort eetbare afrikaantjes tussen de andere bloemen. Ze zijn allebei hartstochtelijke particuliere tuiniers – vandaar. Joost heeft zelfs een ‘bos’ van twaalf berkenbomen aangeplant op het stukje grond bij zijn atelier. Hij kan zich bij een beetje wind nog elke keer verheugen over het schaduwspel van de ‘roezelende’ (Joan) blaadjes op de muren van zijn werkruimte.

'Weg was ie!'

Maar goed, die werkruimte was nu dus voor even de geheime tuinkamer van Villa Augustus. En natuurlijk is daar ook ditmaal weer wat werk verricht. Iedere kunstenaar die er als artist in residence zijn intrek neemt, moet bij wijze van kleine tegenprestatie namelijk ook iets van zichzelf in Villa Augustus achterlaten. Dus toen Joost kort na aankomst al meteen zijn schetsblok ter hand nam, wist Joan het al: ‘…Weg was ie!’ 

Op de bijdrage van Joost Swarte aan de nog altijd uitdijende Queens of the Secret Garden-kunstverzameling komen we aan het eind van dit stukje nog terug. We hadden per slot van rekening eerst nog wat andere nieuwsgierige vragen aan hem. Bijvoorbeeld die hoe zijn werkplek er in zijn woonplaats Haarlem uitziet. En of het voor een tekenaar/ontwerper gemakkelijk is om die voor even voor een ander onderkomen te verruilen.

Joost: ‘Mijn atelier bevindt zich in een oud bedrijfspand, schuin tegenover ons huis. Het is een grote ruimte, verdeeld over twee verdiepingen. Op de ene staan de werktafels, omringd door de bibliotheek. Op de andere is het archief ofwel de rommelzolder. Ik bewaar alle schetsen die ik in verschillende stadia heb gemaakt in enveloppen. Het is een enorme hoeveelheid. De intentie is om alles nog eens adequaat te archiveren wanneer de stroom aan nieuwe ideeën en plannen eenmaal is opgedroogd. Maar ja, haha, die droogt dus maar niet op.’

- Neem je je werk mee naar huis als de dag in het atelier erop zit? 

‘Nou, in alle rust aan een tekening werken, kan ik toch het beste ’s avonds. Ga ik aan de eettafel zitten met mijn spullen, terwijl de rest van het huis een boek leest, tv kijkt of met iets anders bezig is. Ik vind het niet erg om mijn werk naar andere omgevingen te verplaatsen, net zo min als ik word afgeleid door het gedoe eromheen. Wel fijn om tussentijds ook nog wat met elkaar te kunnen kletsen.’

- Kijken jouw beroemde stripfiguren over je schouder mee als je tekent?

‘Ik heb al twintig jaar nauwelijks meer strips getekend, hè. Ik zit niet meer zo aan dat medium vast. Maar feit is dat het autonome figuren in mijn werk zijn geworden, die elk voor zich een bepaalde karaktertrek van me vertegenwoordigen.’ Joan: ‘Ja, Jopo de Pojo is wel een alter ego van je.’

Jopo de Pojo

- Wat heb je in je atelier om je heen om daar lekker in te kunnen werken?

‘Ik koop vreselijk veel boeken, maar ook speelgoed en onzin waarmee ik me omring. Vooral van het houten speelgoed van het Nederlandse merk Ado uit de jaren vijftig heb ik veel verzameld. Ko Verzuu, de ontwerper ervan, was nogal beïnvloed door Gerrit Rietveld, en dat zie je in de eenvoud ervan terug. Het heeft een zeker abstractieniveau, waardoor kinderen hun fantasie moesten laten werken als ze ermee aan de gang gingen. Het is briljant bedacht, oersimpel spul.’

Angst voor het witte vel?

- Auteurs hebben aan hun schrijftafel nog wel eens angst voor het blanco vel. Gaat dat ook op jou als tekenaar en ontwerper?

‘Ik denk van tevoren wel na over wat ik op papier wil zetten, het is tenslotte een boodschap die je aan een lezer wil overbrengen. Maar het is niet zo dat een tekening een-op-een het uitvloeisel is van dat denkproces. Tijdens het werk kun je jezelf ook doorlopend blijven uitvinden en nieuwe inzichten opdoen.

‘Als ontwerper werkt het weer anders. Dan heb je in verschillende fasen van je opdracht vanzelfsprekend met kritiek en de mogelijkheden en onmogelijkheden van je voorstellen te maken. Ik ben nu druk met het ontwerp van een huizenblok in Haarlem, en ondertussen in het stadium beland waarin ik me met de details, met de verfijning kan gaan bezighouden. Zoals het tekenen van de huisnummers, de afbeeldingen van vogels in het glas van het trappenhuis, en het ontwerp van het hekwerk van de binnentuin, afgeleid van de nerfstructuur van bekende boombladeren. Heerlijk wanneer je eenmaal dat punt hebt bereikt om je daarmee te kunnen bezighouden.’

- Word jij naarmate je ouder wordt eigenzinniger of juist meegaander als autonoom en uitvoerend kunstenaar?

‘Ik zie over de tijd genomen het verschil niet zo. Misschien dat ik wat meegaander word omdat ik beter begrijp hoe processen verlopen.’ Joan: ‘Je bent allicht wat milder geworden door de jaren heen. Maar dan zeg ik erbij dat je ooit ón-mild bent geweest. Jij bent gewoon heel constant.’ Joost: ‘Ja, sommige mensen noemen dat saai, haha. Maar die kwalificatie vind ik niet op mezelf van toepassing. Je moet nooit twee keer hetzelfde doen, maar steeds weer nieuwe lijnen uitzetten.’

Haas in de hoofdrol

- Zoals Joan al vertelde: je begon kort na aankomst in de geheime kamer onmiddellijk  met schetsen. Wat heb je er gemaakt?

‘We lagen al op het bed toen ik ben opgestaan om papier te pakken en aan wat tekeningen te beginnen. Ze zijn nog niet helemaal af, maar ik wist al wel meteen wat het moest worden. Het is een reeksje van vier prenten met daarop afgebeeld de haas van Villa Augustus en de vier seizoenen. Hij droogt zomerbloemen in een dik boek, om daaruit in de lente… hmpf… ineens weer een bloeiend boeket uit tevoorschijn te toveren. Net zo’n ontploffing van bloemen als die waarmee de natuur in dat jaargetijde van zich doet spreken.’

Joan: ‘Hé, thuis bewaar ik ook een hoop klavertjes-vier in een boek. Het zou leuk zijn als ik straks ook op zo’n ontploffing kan rekenen.’ Joost: ‘Geen probleem, hoor. Dat gaan we dan ook voor jou in scène zetten.’

Kijk voor eerdere Queens en hun bijdragen in de jubileumboeken op de leestafel: Villa Augustus 5 jaar & 10 jaar. Op dit weblog vind je er onder andere hier, hier en hier verhalen over.