Daan Manneke is componist, organist en dirigent en oprichter van het kamerkoor Cappella Breda. In al die hoedanigheden wordt hij gerekend tot de grootste hedendaagse musici die ons land rijk is.  Zijn roem reikt bovendien tot over onze grenzen. In 2018 ontving hij in Parijs de medaille d'argent voor zijn verdiensten voor de Franse muziek en cultuur. Sinds deze maand kan hij zich daarnaast ook Queen of the Secret Garden noemen. Met die titel 'kronen' we kunstenaars die Villa Augustus verrijken met inspiratie, en die zich omgekeerd ook laten inspireren door een verblijf in onze geheime tuin. De Queens logeren als artists in residence gedurende enkele dagen in de geheime kamer in onze moestuin, in ruil waarvoor ze 'iets' achterlaten: een tekening, een foto, een verhaal, een gedicht, een object.

'Alles wat ik ervaar en wie ik ontmoet, doet ertoe'

Daan (Kruiningen, 1939) is de 35-ste Queen die we in ons twaalfjarig bestaan verwelkomen. Het zijn koude lentedagen waarop zijn echtgenote en hij hun intrek in de Giardino Segreto nemen. Maar de 'kapelmeester van de ruimte', zoals hij zichzelf op zijn website noemt, waant zichzelf desondanks in wat hij in eerste instantie een 'mediterraans' universum noemt. We schrijven 'in eerste instantie', want de maestro zal tijdens ons gesprek naar betere omschrijvingen blijven zoeken van wat hij in Villa Augustus ziet, hoort, voelt en meemaakt. Het is hem als kunstenaar eigen. 'Ik ben er steeds mee bezig, dag en nacht. Alles wat ik ervaar en wie ik ontmoet, doet ertoe.'

In Daans zestigjarige carrière in de muziek kwam hij meermalen voor concerten naar Dordrecht. Toch duurde het nog tot augustus vorig jaar alvorens hij van het bestaan van Villa Augustus wist. Onder andere het Van Dingstee Kwartet trad die maand op in het culturele programma in de limonaia om er Mannekes derde strijkkwartet Arc III: La Flèche te spelen. Daan bevond zich onder het gehoor en wist zich in velerlei opzicht 'ontregeld': de uitvoeringen, het publiek, de zaal en de omgeving als geheel: 'Ik heb veel plekken bezocht, maar zoiets bijzonders had ik nog niet eerder meegemaakt. Een tuin als kern, met heel veel ringen eromheen die op zichzelf ook weer een kern zijn. Het is heel filosofisch. hoor. Maar ja, zo ben ik ook een beetje.'

'Ik schrijf altijd met vrienden in mijn hoofd'

Uit Daans enthousiasme vloeide de uitnodiging voort om snel naar Villa Augustus terug te komen, en dan als Queen of the Secret Garden. Hij stemde toe en wist ook direct hoe hij zijn dagen in de geheime tuinkamer ging besteden: hij zou er de 'trefwoorden' vinden voor een compositie speciaal voor de beiaard van de Grote Kerk. Meer precies: hij schrijft het muziekstuk voor zijn vriend en oud-leerling Boudewijn Zwart, die het klavier van die kerk al jaren bespeelt en in dat vak tot de wereldtop behoort. 'Ik schrijf altijd met vrienden in mijn hoofd', zegt Daan daarover, 'en ik praat vooraf graag met ze om tot een uitwisseling van gedachten over een stuk te komen'. Als er dan in gesprek met zo iemand een trefwoord valt, dan is het: aha, dus díe kant is het die ik op kan. Het is een bijna kinderlijk mechanisme.'

Hij heeft in totaal driehonderd werken op zijn naam staan, waaronder sinds zijn twintigste ook al miniaturen van ten hoogste drie minuten voor de beiaard. Langere stukken moet je een man of vrouw achter zo'n klokkenspel ook niet aandoen, vertelt Daan. Het is letterlijk en figuurlijk aanpoten op zo'n instrument. Behalve op de tijdsduur moet je als componist ook op de 'spraak' van klokken letten. 'Klokken zijn geen snaarinstrumenten, ze verlangen een ander soort muzikaliteit. De huid van een werk voor piano is anders dan de huid van een stuk voor beiaard. Dat vind ik ook wel spannend. Verder zijn alle muziekstijlen mogelijk, tot en met volksliedjes en populaire deuntjes. In Breda speelt het carillon ook tijdens carnaval, en als NAC wint of verliest.'

De Grote Kerk van Dordrecht

'En Daan... hoor je al muziek?' 

Boudewijn Zwart leverde hem het trefwoord 'Dordts' aan. En ja, dat is een richtsnoer waar Daan wat mee kan. Uit de toren de Grote Kerk klinkt daarom binnenkort een compositie waarin hij ook fragmenten uit het oeuvre van Kors Monster (1918-1978) opneemt. Net als Zwart was ook  Monster een virtuoos op de Dordtse beiaard en erg geliefd bij zijn toenmalige publiek: al die inwoners van de stad die zijn melodieën konden mee neuriën. Op hun beurt zullen bewonderaars ook de 'theatraliteit' van de 'kapelmeester van de ruimte' zelf in die compositie kunnen herkennen. 'Flair', 'ruw', 'geolied', 'fanfare' en 'dynamiek' zijn zo wat van de kenmerken die Daan noemt als hij in het verloop van een uur over zijn eigen werk praat.

Is het nou zo dat een componist  in de Giardino Segreto muziekpapier op zijn werktafel heeft liggen om binnenkomende ideeën ook snel in noten te kunnen omzetten? Nee, lacht Daan, om er onmiddellijk aan toe te voegen dat hij meestal eigenlijk 'ja' antwoordt wanneer mensen hem zoiets als 'En Daan... hoor je al muziek?' vragen. 'Maar ik beweeg me door mijn universum en door landschappen als door een theater. Daaruit kan ineens een toon, een geur, een ervaring tevoorschijn komen die uiteindelijk muzisch wordt. Ik zoek er niet gericht naar, en het kan in het kleinste detail zitten. Zoals John Cage, de grootste componist van de twintigste eeuw, al zei: "Als het gordijn beweegt, dan is het theater".

'De ruimtelijkheid waarin ik me hier in Villa Augustus bevind, heeft dezelfde uitwerking op me. De tuin, de bloemen, mijn kamer, de mensen - het is een gigantisch symfonisch en romantisch muziekstuk. Ja, dat is de metafoor waarnaar ik op zoek was - het trefwoord.'