Beate Reinheimer ontwierp in haar lange loopbaan vele vazen, potten, serviezen en keramische unica, maar internationale faam verwierf ze vooral met de series porseleinen kevers die ze met collega Ulrike Rehm maakt. Onder de naam Schwarm worden ze over heel de wereld tentoongesteld en in galeries en op designbeurzen verkocht. Een aantal van de ruwweg 2500 exemplaren uit die 'zwerm' is bijvoorbeeld opgenomen in de kunstcollecties van Nike en chocoladefabrikant Ferrero Rocher, terwijl talloze andere tot dusver terechtkwamen bij particuliere liefhebbers in onder meer het Midden-Oosten, Japan, Amerika en Italië. 

De Schwarm is nog steeds niet in zijn geheel uitgevlogen. Beate en Ulrike, bij verzamelaars ook wel bekend als het kunstenaarsduo RaR, leggen inmiddels de laatste hand aan deze overwacht grote klus, die zo'n tien jaar geleden als een eerste samenwerkingsproject begon. Maar zelfs nu het einde van de reeks (40 verschillende series van elk 63 stuks!) in zicht komt, zul je Beate niet horen zeggen dat ze geen kever meer kan zien. Het is tot op de dag van vandaag fantastisch om er druk mee te zijn, zegt ze. Met dank ook aan designuitgever Thomas Eyck die zich van meet af aan heeft belast met de promotie en verkoop van al dat aardewerk.

Porseleinen bos

Ook Villa Augustus heeft kevers van Beate Reinheimer en Ulrike Rehm in haar bezit. Ze sieren de muren van het restaurant, evenals enkele van de wandornamenten uit de collectie Hain die tussentijds aan de RaR-catalogus is toegevoegd. Hain is een poëtisch-Duits synoniem voor 'bosschage'. De term inspireerde de twee vrouwen tot de creatie van drie twee meter hoge 'bemoste' bomen van porselein, afgewerkt met een halftransparante, groene glazuur. De takken ervan lopen uit in robuuste consoles waarop weer andere kunstvoorwerpen of gewone bloempotten kunnen worden gezet. Er zijn maar tien van deze Hains op de markt, en voor € 27.800 heb je er zelf een in huis of in je museum.

Het kan ook al voor een fors minder bedrag, mits je als bewonderaar genoegen neemt met één boomstam uit de installatie (€ 9800) of met een onderdeel daarvan (€ 1990). In de kunstcollectie van Villa Augustus, die is verspreid over tuin, hotel, restaurant en galerie Herfst, bevindt zich een Hain-object uit laatstgenoemde categorie. Ze worden in drie verschillende series van elk 99 genummerde exemplaren vervaardigd in het atelier van Beate. De werkplaats ligt pal achter haar 200 jaar oude dijkwoning in het Gelderse Neerijnen, van waaruit ze jarenlang naar de Gerrit Rietveld Academie (Amsterdam) en de AKI (Enschede) reisde om er les in keramiek te geven. 

Fraulein Beate

Beate is Duitse van herkomst. Ze werd in 1943 geboren in Bad Kissingen en groeide op in Krefeld, een indertijd bloeiende textielstad. Ook Beate leek al vroeg voorbestemd voor een loopbaan in die industrietak. Ze doorliep een korte periode in het leerlingenstelsel van de sector, om zich vervolgens aan te melden voor een textielopleiding aan de illustere Folkwang Hochchule in Essen, hetzelfde instituut waar ook choreografe Pina Bausch studeerde. Anders dan aan Nederlandse academies, waar het hippietijdperk al was aangebroken, werden zowel de professoren als de studenten in Essen nog met 'Frau', Fraulein' en 'Herr' aangesproken. En zo respectvol en deftig ging het er ook buiten de campus aan toe: in Duitsland was (én ben) je nog iemand als kunstenaar.

Het mocht niet verhinderen dat Beate eind jaren zestig met een Nederlandse beeldhouwer mee naar Haarlem verhuisde. Ze schreef zich in aan de Rietveld Academie om een eigen, zelfstandige carrière als kunstenaar op te bouwen. Zonder enige ervaring in die discipline koos ze voor de afdeling keramiek. Jan van der Vaart gaf er les, de man die de iconische tulpenvaas uit onze Gouden Eeuw herintroduceerde in de moderne keramiek en daarnaast roem vergaarde met de vazen en glas die hij ontwierp voor Koninklijke Tichelaar in Makkum en Royal Leerdam. 

Knipoog

Onder zijn hoede ontwikkelden veel van zijn studenten, onder wie Gerard en Els van Westerloo, Geert Lap en Barbara Nanning, er hun eigen stijl en technieken, waarmee de basis voor een nieuwe Nederlandse generatie keramisten werd gelegd. Beate wisselde een artisanale benadering van keramiek af met het vervaardigen van bijzondere stukken, zoals de set van drie schitterende Streublümchen-miniatuurserviezen. Ze zijn gedecoreerd met de merktekens van de bekendste Europese keramiekproducenten. Enerzijds een verwijzing naar haar verlangen om met haar werk in een eeuwenoude traditie te staan. Anderzijds ook een knipoog naar diezelfde traditie:

'Voor mij geldt het onderscheid tussen kunst en ambachtelijkheid in mijn vakgebied niet zo. Toen ik nog studeerde en voor mezelf begon, was de algemene opvatting dat je als kunstenaar geen producties maakte, maar alleen unica. Ik hing meer de Engelse school aan, die veel vrijer was in haar aanpak. Ik was vooral ook gefascineerd door de techniek die bij uiteenlopende bakprocédés kwam kijken, zoals de toepassing van het zoutglazuur waarmee in Duitsland vroeger Keulse potten werden afgewerkt. In dat materiaal blijf je alle organische handelingen van de maker terugzien, wat elke pot óók een heel eigen unieke signatuur geeft. Ik bouwde mijn ovens ook altijd met mijn eigen handen. Dat was al een ambacht op zichzelf.'

Pottenbakken

Intussen kunnen autonome kunst en artisanale ambachtelijkheid in keramiek, siersmederij, meubelontwerp en aanverwante disciplines weer gebroederlijk door dezelfde museum- en galeriedeur. Een tentoonstelling als Stedelijk Base die nu in het Stedelijk Museum te zien is, mag er het bewijs van vormen. 'Gebruikskeramiek is weer helemaal hip, ja', lacht Beate. Zelf heeft ze na de porselein kevers en Hain-bomen het plan opgevat om 'weer gewoon te gaan draaien'. 'Ja, op een pottenbakkerschijf, helemaal terug naar af. Al ga ik er dan geen series mee maken, maar unica.' 

Ze loopt naar de vensterbank om een van de eerste nieuwe potten die van haar draaibank zijn af gekomen te laten zien. Een uit natte klei uitgedrukte kop, waarin ze een plant heeft gezet waarvan de leerachtige blaadjes als dreadlocks zijn gaan krullen. Opnieuw dus een knipoog naar de deftige statuur van een keramisch object, maar nu ook een van de natuur zelf.

Keramiek van Beate Reinheimer is te zien in het restaurant van Villa Augustus. Enkele kevers in de Schwarm-serie zijn voor € 498 te koop in de markt. Meer objecten van RaR vind je op www.thomaseyck.com