Klaar voor een volgende – forse! – stap vooruit in de beschaving? Stop dan niet alleen met het eten van vlees en overig misbruik van dieren, maar accepteer ze als gelijkwaardige schepselen in de samenleving. Het is de uitweg in de klimaatproblematiek die we met onze intensieve vee-industrie hebben veroorzaakt. En het maakt definitief een eind aan het onnoemelijke leed dat we de fauna op onze gedeelde planeet vanuit een misplaatste superioriteitsgedachte berokkenen. 

Dat schrijft Eva Meijer in De soldaat was een dolfijn, een essay dat zich laat lezen als een manifest voor een toekomst waarin ook dieren recht op burgerschap en soevereiniteit hebben. Ze promoveerde in 2017 in de filosofie op haar proefschrift hierover. In De soldaat was een dolfijn toont ze met veel voorbeelden aan dat de sprong naar zo’n samenleving in elk geval voor veel dieren niet heel groot hoeft te zijn. Want anders dan we geneigd zijn te denken, beschikken ook zij over gevoelens, ideeën en gedachten over het leven dat ze willen leiden. We zouden met ze aan tafel moeten gaan zitten, in plaats van dat we ze er voor de maaltijd op zetten.

Bavianen besprekend de toekomst

Recent wetenschappelijk onderzoek laat zien dat er in dat opzicht geen harde grens is die mensen van andere dieren scheidt, stelt Meijer vast. Net als wij zijn het complexe wezens en ook individuen. Gorilla’s kunnen in gebarentaal vertellen over hun eigen verleden. De talen van prairiehonden en pijlinktvissen hebben een grammatica. Mieren, eksters en varkens herkennen zichzelf in de spiegel. Ratten helpen vreemden. Honden ruiken hoe laat het is. Kippen noemen mensen onderling bij naam. Bavianen bespreken de toekomst. En net als dolfijn Takoma, waarnaar in de titel van Meijers boekje wordt verwezen, zijn dieren in staat tot het plegen van verzet als ze in hun individuele autonomie worden beknot.

Takoma werd na een uitgebreide training door het Amerikaanse leger ingezet als soldaat in Irak. Maar al bij zijn eerste missie in de Perzische Golf deserteerde de dolfijn uit het leger, wat volgens Eva Meijer kan worden uitgelegd als een politieke daad. Desertie als een weloverwogen, intelligente handeling en niet vanuit een instinctieve reflex. Onmogelijk voor dieren? Nog niet zo heel lang geleden dachten we in onze witte, door mannen gedomineerde westerse maatschappij ook dat vrouwen, inheemse stammen en slaven onmondig en niet tot politiek handelen in staat waren. Dus laat de vooruitgang ook nu weer haar werk doen, oppert Eva Meijer.

Geef dieren hun eigen stem

‘Niet-menselijke dieren zijn niet stom: ze hebben hun eigen talen en culturen, die we in veel gevallen verstaan of kunnen leren kennen. Andere dieren op die manier serieus nemen vereist meer dan alleen hun belangen meenemen in een bestaand systeem: we moeten nadenken over hoe zij een stem kunnen krijgen in de zaken die hun levens betreffen’, schrijft ze in De soldaat was een dolfijn. In haar boek pleit ze onder andere voor meer onderzoek en wetten om dat mogelijk te maken. Van wezenlijk belang daarbij is dat we als mensheid dan ook bereid zijn onszelf niet langer als de dominante soort te beschouwen. 

In praktische zin zou al kunnen worden begonnen met het afschaffen van de intensieve veehouderij. Voor die dieren uit de bio-industrie kunnen zorgboerderijen worden ingericht, waar ze letterlijk op verhaal zouden kunnen komen. Aan biologen, ethologen, filosofen en andere wetenschappers dan de schone taak om de taal en het begrippenapparaat te ontwikkelen waarmee we als mensen ook daadwerkelijk naar ze kunnen luisteren. 

In De soldaat was een dolfijn laat Eva Meijer ook weer aan de hand van voorbeelden zien dat dat tot opmerkelijke, nieuwe relaties tussen mensen en dieren kan leiden. Zo is er het verhaal van onderzoeker Len Howard, die een huisje op het platteland kocht om vogels in hun eigen vrije omgeving te kunnen bestuderen. Doordat ze er haar ramen altijd openhield, vlogen met name koolmezen al snel de hele dag bij haar binnen en werden er hechte, persoonlijke vriendschappen met de bewoonster aangeknoopt:

Skiënde koolmezen

‘De kleintjes hielden van skiën over haar kussen, koolmees Ster leerde tellen en oude koolmees Kaalkopje kwam in zijn laatste dagen steeds bij haar op schoot. De koolmezen leerden elkaar dat Howard te vertrouwen was, en zo ontsteeg de nieuwe vorm van samenleven het individuele. Howard laat zien dat tot welke soort je behoort geen bepalende factor is in het vormen van een gemeenschap en dat het mogelijk is om niet-menselijke dieren te onderzoeken op basis van vrijheid en gelijkwaardigheid.’

Ontmoetingen in Villa Augustus. Bas Kwakman in gesprek met Eva Meijer en Gerbrand Bakker. Woensdag 14 maart, aanvang 20.00 uur, toegang € 10 (inclusief drankje). ‘De soldaat was een dolfijn’ (Cossee, €15) en de romans van Eva Meijer zijn in de markt van Villa Augustus verkrijgbaar. Bezoekers die haar boek(en) op de avond zelf in de markt aanschaffen, krijgen er een alternatief boekenweekgeschenk bij cadeau: het verhaal ‘In memoriam Mizzi’ van Ida Simons.