De wintertuinen van Villa Augustus zijn in deze donkere dagen voor de kerst misschien wel op hun mooist. Alleen de wandelpaden ervan wordem zacht aangelicht, zodat je bij een heldere lucht een goed zicht hebt op de sterren aan de hemel en op de contouren van de bomen in de bostuin, de Italiaanse tuin en die in de boomgaard. 

Overdag valt er op diezelfde plekken ook weer van alles te ontdekken. Allicht dat het regelmatige bezoekers van Villa Augustus – en dan speciaal de bomenliefhebbers – al is opgevallen dat er hier en daar wat lege plekken zijn opgevuld. Zo is een van de twee grote meelbessen in de voortuin vorige maand vervangen door een jonger exemplaar. 

De jonge meelbes in de voortuin van Villa Augustus

In de voortuin

We moesten de oude Sorbus aria kappen en uitgraven nadat hij afgelopen voorjaar ineens al zijn blad en zijn bast verloor en binnen een week uiteindelijk volledig afstierf. Jammer natuurlijk, want met zijn brede kroon, zijn aparte, grijze gebladerte en zijn bloesem stak hij altijd zo robuust en tegelijk subtiel af tegen de gele steentjes van de voorgevel van Villa Augustus.

Dat de meelbes het loodje legde was onverwachts, maar is achteraf mogelijk wel te verklaren. Hij dateert nog uit de tijd vóór Villa Augustus in 2007 openging. De oprichters wilden graag dat hij deel uit bleef maken van de nieuwe tuinen. Maar toen bij de aanleg daarvan ook meteen de bodem van het hele perceel werd opgehoogd, was het onoverkomelijk dat de meelbes ineens anderhalve meter extra grond aan zijn voeten kreeg.

Tuinman Jelle Reeder: ‘En, tja, daar houden bomen nou eenmaal niet van. Het kan op den duur de balans in de beluchting van het wortelstelsel van deze meelbes hebben verstoord. Enigszins gissen of dat nou echt de oorzaak is geweest, blijft het overigens wel. Per slot van rekening doet zijn soortgenoot en buurman het in dezelfde voortuin nog steeds prima.’

Het gat dat de bejaarde meelbes heeft achtergelaten, is dus sinds kort weer opgevuld. Jelle kocht bij Boomkwekerij Gebr. Van den Berk in het Brabantse Sint-Oedenrode een forse opvolger, met al een kluit van 400 kilo. Net als Jelle zelf zijn ook de vogels er duidelijk blij mee.  Er wordt wat af- en aangevlogen voor de smakelijke bessen van de nieuwe Sorbus aria.

Jelle Reeder bij de aangetaste perenbomen in de boomgaard

In de boomgaard

De boomgaard van Villa Augustus had dit jaar voor de tuinploeg ook nog een nare verrassing in petto. Alle stammen van de vier perenbomen bleken te zijn doorboord door de snuit van de zogeheten perenprachtkever. Een beestje dat, in weerwil van zijn lieflijke naam, geen misverstand laat bestaan over de schade dat het aanricht. Heeft het insect zich eenmaal in de perenboom ingevreten en er zijn eitjes in ondergebracht, dan is het definitief gedaan met die aanplant.

Het cambium wordt aangetast, waardoor de nieuwe aangroei van hout- en bastcellen wordt onderbroken. Deze aanmaak heeft elke boom nodig om water, voedingsstoffen en koolhydraten op en neer te vervoeren. Van wortel naar bovengrondse delen en omgekeerd. Wanneer dat niet langer gebeurt sterft de boom langzaam af. Jelle: 'We hebben alle perenbomen dus moeten rooien en besloten dat we ze in de boomgaard ook niet meer herplanten. Er zijn hier drie hoogstam-appelbomen voor in de plaats gekomen. Gelukkig hebben we de vele prachtige leivormen in de moestuin nog, met een grote variatie aan perenrassen. Deze zijn gelukkig niet door het kevertje aangetast.’

De nieuwe appelbomen zijn afkomstig van Floris Bomen in het eveneens Brabantse dorp Den Dungen. Uit het ruime assortiment aan biologisch opgekweekte appelbomen van dit kleinschalige bedrijf koos de tuinploeg drie verschillende soorten. Ze zijn alle geselecteerd op de grote oogsten die ze voor de koks van Villa Augustus kunnen gaan opleveren, maar óók op de historie van hun ras.

De Rode Herfstcalville

De eerste is de Rode Herfstcalville, die vermoedelijk uit de Franse Auvergne stamt en al in 1670 werd beschreven. De bijnaam die hij ooit van zijn Nederlandse telers kreeg, is de Roode Rammelaar vanwege de losse pitten die je kunt horen rammelen als je met de vrucht schudt. De hand- en keukenappel is zoet van smaak en heeft een zachte structuur, maar kookt niet tot moes als hij in gerechten wordt verwerkt.

Nummer twee is de Glorie van Holland, die zich in 1880 als zaailing aandiende in het Zuid-Hollandse kustdorp Rockanje. In de commerciële teelt heeft de appel de concurrentie met de eenvoudiger te kweken Cox Orange Pippin en de Goudreinet al lang geleden verloren. In onze eigen boomgaard kweken we hem nu op voor een bescheiden, maar glorierijke comeback. Hij is (straks!) zeer sappig en zachtzuur van smaak.

De laatste in het rijtje is een soort rariteit, de Malus ‘Dries’. Een zoetzuur appeltje met prachtig rood vruchtvlees, reden waarom het ook wel een bloedappeltje wordt genoemd. Het zeldzame ras vindt zijn oorsprong in Vlaanderen, waar het ooit (geen jaartal bij ons bekend) bij toeval als zaailing werd ontdekt. Zijn rode vruchtvlees dankt de Dries aan een rijke hoeveelheid anthocyanen. Dat zijn sterke anti-oxiderende stoffen die naar verluidt een kankerwerend effect hebben. De appel kan uit de hand worden gegeten en is ook geschikt voor het maken van sap, cider en appelmoes.

In de bostuin

In de bostuin van Villa Augustus verwelkomden we in 2021 ten slotte een scharlaken eik. De Quercus coccinea 'Splendens' maakt het gemis goed van de moeraseik (dood) en de Hongaarse eik (idem) waarvan we respectievelijk twee jaar geleden en nog maar recent afscheid moesten nemen. 

Met deze nieuwkomer is Jelle al net zo in zijn nopjes als met de meelbes. Het is nog steeds elke keer bijzonder voor een tuinman: het kiezen en planten van een speciale boom. Wat zo klein begint, kan veel meer dan honderd jaar oud worden. Je voegt iets toe wat er in het beste geval nog is als jezelf allang weer verdwenen bent. Wandelend langs deze nieuweling is dat mooi om te beseffen. 

Jelle: ‘Ja, ik kan niet ontkennen dat ik gevoelig ben voor de symboliek die hoort bij het planten van bomen. En het zal ook wel een beetje om die reden zijn geweest dat ik iets schitterends wilde uitkiezen nu de mogelijkheid zich daarvoor aandiende. De scharlaken eik is dat – zijn Latijnse naam zegt het al: splendens betekent schitterend, stralend.

‘Dat slaat natuurlijk vooral op de buitengewoon mooie herfstverkleuring die mij ook heel nieuwsgierig maakt voor de komende jaren. Maar het gaat voor mij ook zeker over het positieve statement van het planten zelf. Niet omdat ik dat nu toevallig doe. Het gaat echt niet over mij, maar een boom van 400 kilo naar zijn nieuwe plek slepen is best wel een opgave. Als hij dan uiteindelijk staat, geeft dat een heel goed gevoel: het toevoegen van een beetje extra zuurstof, schaduw en verfrissing waar iedereen van profiteert!’