Aelbert Cuyp, De Maas bij Dordrecht, ca. 1650, National Gallery of Art, Washington

Hotel/museum-arrangement Villa Augustus

Van 3 oktober tot en met 6 maart 2022 is in het Dordrechts Museum 'In het licht van Cuyp' te zien. Een uniek overzicht van de zeventiende-eeuwse, Hollandse landschappen van Aelbert Cuyp. In de tentoonstelling is het werk van Dordrechts beroemdste inwoner samengebracht met een dertigtal schilderijen van Britse meesters. Zo hebben onder anderen Gainsborough, Constable en Turner zich nadrukkelijk door het werk van Cuyp laten inspireren.

Combineer een verblijf in Villa Augustus met een bezoek aan deze unieke tentoonstelling. Vermeld de kortingscode 'aelbertcuyp' bij je online-boeking en ontvang bij het inchecken de catalogus van In het licht van Cuyp, ter waarde van € 29,95. (Toegangskaarten voor de tentoonstelling niet inbegrepen.)

Voor bezoekers van de tentoonstelling heeft het Dordrechts Museum een stadswandeling uitgestippeld die langs memorabele plekken uit de tijd van Aelbert Cuyp voert. Deze wandelroute is ook gratis verkrijgbaar bij de receptie van Villa Augustus.

Cuyp, Riviergezicht met koeien, ca. 1650, Museum of Fine Arts, Boedapest 

Aelbert Cuyp en Dordrecht (1)

Aelbert Cuyp komt in oktober 1620 in Dordrecht ter wereld. De precieze dag waarop moeder Aertken Cornelis van Koothendochter van haar enig kind bevalt, is onbekend. In elk geval is het pas tegen het eind van die maand dat hij in het doopregister van de Hervormde Kerk wordt bijgeschreven.

Aelbert groeit op in ‘De Cleyne Nagtegael’, het woonhuis van het gezin (nu Nieuwe Haven 23-24). Met zijn aangeboren schilderstalent is het de familie snel duidelijk dat de jongste Cuyp-telg is voorbestemd om in de voetsporen van vader Jacob Gerritsz.(1594-1652) en opa Gerrit Gerritsz. te treden. 

Van Jacob, die als schilder van bijbelse tableaus en portretten de kost verdient, leert Aelbert de allereerste fijne kneepjes van het ambacht. Op 20-jarige leeftijd werkt hij vervolgens al samen met zijn vader aan meerdere doeken. Jacob neemt de figuren in een landschap voor zijn rekening, zijn zoon vult de achtergronden in.

On-Hollands

Wanneer hij als kunstenaar eenmaal op eigen benen staat, blijft Aelbert Cuyp portretten en landschappen produceren. Hij specialiseert zich onder meer in jachttaferelen en haven- en riviergezichten. In laatstgenoemd genre zijn die voorstellingen deels op waarneming gebaseerd, en deels op zijn verbeeldingskracht. Met name de hoge intensiteit van het licht in zijn landschappen is bepaald ‘on-Hollands’. Het is juist die megadosis warme gloed in zijn oeuvre die Cuyp (pas heel veel later) wereldberoemd zal maken.

Op zijn korte reizen door Nederland schildert Cuyp panorama’s van Kinderdijk en de Blauwe Kamer bij Rhenen, van Utrecht en het kasteel Het Valkhof bij Nijmegen. Maar Dordrecht en het vele water dat de stad omgeeft, zijn hem zeker zo lief. Allicht ook dat juist die schilderijen van zijn geboorteplaats het meeste geld in het laatje brengen, want de clientèle van Cuyp bestaat tot aan zijn dood hoofdzakelijk uit mede-ingezetenen. Lieden uit de deftige burgerij waartoe Cuyp, na zijn huwelijk met de rijke weduwe Cornelia Boschman, vanaf zijn 38-ste ook zelf behoort.

Vuur gedoofd

Hoezeer Cuyps werk in die kleine kring ook wordt gewaardeerd, het weerhoudt hem er na twintig productieve jaren niet van om met het schilderen te stoppen. Voor kunsthistorici is en blijft het nog altijd de vraag wat Cuyp tot dat besluit kan hebben bewogen. Mogelijk heeft zijn fortuinlijke verbintenis met Cornelia het artistieke vuur voorgoed gedoofd. Misschien ook wordt hij uiteindelijk te veel in beslag genomen door de vele kerkelijke en maatschappelijke functies die hij vanaf 1660 bekleedt. 

Turner, Whalley Bridge and Abbey, Lancashire dyers washing and drying cloth, ca. 1811,Dordrechts Museum, bruikleen particuliere verzameling 

Cuyp-rage

Zestig jaar na zijn dood brandt aan de overzijde van Het Kanaal een ware Cuyp-rage los. Zijn schilderijen waren geliefd bij de Britse aristocratie. Ook schilders als Gainsborough, Constable en Turner bewonderden de werken van Cuyp. De gouden hemels die ze zelf schilderen, zijn dikwijls geïnspireerd op die van de Dordtse meester.  De Britse adel is zo verzot op Cuyps werk dat er rond 1800 amper nog een schilderij van hem in Nederland is te vinden. 

Veel bruiklenen voor de tentoonstelling komen nu uit Engselse collecties. Zo leent ook Koningin Elizabeth II ook twee van Cuyps werken, die hoogtepunten zijn op de tentoonstelling In het licht van Cuyp. Samen met zijn bijna 30 andere schilderijen en tekeningen van zijn hand zijn ze nu weer thuis in de stad waar Aelbert ze 400 jaar geleden maakte. Voor even dan toch.

Nieuwe Haven 23-24, de locatie van het geboortehuis van Aelbert Cuyp in Dordrecht

De Cuyp-tour

Stop 1

Het Dordrechts Museum

De plek waar zijn werk te zien is en de tentoonstelling plaatsvindt, maar ook de plek waar vroeger het Heilig Geest- en Pesthuis van de Grote Kerk stond, waarvan Cuyp een van de regenten was. Hij kwam dus daadwerkelijk op deze plek (het voormalige Agnietenklooster). 

Stop 2

Monument voor Aelbert Cuyp op de Vriesestraat

Er is geen zeker (zelf)portret van Aelbert Cuyp bekend en daarom ontwierp kunstenares Maria Roosen een beeld waarin verschillende aspecten van zijn werk te herkennen zijn. Zoals het licht en de prachtige wolkenluchten. Ook vond zij een eigentijdse uitstraling belangrijk. Zij liet een beeld maken opgebouwd uit roestvrijstalen bollen die samen een menselijk figuur verbeelden. Een figuur in de vorm van een wolk die realistische schoenen draagt. De stad Dordrecht wordt als directe omgeving in dit beeld weerspiegeld en ook de lucht met allerlei weertypen vind je in de spiegelfiguur terug.

Stop 3 

Nieuwstraat 54

Hier zie je de gevelsteen uit het oude woonhuis (Huis Samson) van Jacob en Aelbert Cuyp dat op de Nieuwbrug stond en dat in de 19de eeuw afgebroken werd. Deze gevelsteen van het afgebroken huis van Cuyp is dus herplaatst in dit huis in de Nieuwstraat.

Stop 4 

Hofstraat 

Na zijn huwelijk op 38-jarige leeftijd met de rijke weduwe Cornelia Boschman (41 jaar), trok Aelbert Cuyp  in 1658 bij haar in. Met haar drie kinderen uit haar eerste huwelijk bewoonde Cornelia een huis aan de Hofstraat . We weten niet precies waar Aelbert en Cornelia in dit schilderachtige straatje hebben gewoond. De rechterkant lijken oude huizen, maar zijn alleen oude gevels die in de jaren 60 op nieuwe woningen zijn geplakt. Samen krijgen Aelbert en Cornelia een dochter, Arendina, gedoopt op 10 december 1659 (enig kind van Aelbert, zoals hij dat zelf ook was). 

Stop 5 

De Boterbeurs in de Wijnstraat

Nu appartementen, maar dit is niet alleen de plek waar het Dordrechts Museum in 1843 begon (en waar vanaf 1889 werk van Cuyp te zien was), maar op deze plek stond in de 17de eeuw de Wijnkoperskapel waarnaast Aelbert Cuyp en zijn vrouw Cornelia Boschman vanaf 1663 woonden (nu een parkeerplaats). De Wijnstraat was een deftige straat waar veel rijke kooplieden en regenten woonden. 

Stop 6

Scheffersplein

In de Tolbrugstraat Waterzijde (oostkant plein) stond het huis van de opa van Aelbert, Gerrit Gerritsz. Cuyp. Hij kwam uit Venlo naar Dordrecht, trouwde met een Dordtse vrouw en vestigde zich in de Tolbrugstraat. 

Op het plein staat sinds 1862 het standbeeld van Ary Scheffer. In het bijzonder Engelse toeristen konden in de 19de eeuw niet begrijpen waarom er voor deze 'Franse modeschilder' een standbeeld in Dordrecht was, maar niet voor de grootste schilder van de stad, Aelbert Cuyp… 

Stop 7

De Waalse Kerk

Hier bekleedde vader Jacob Cuyp veel kerkelijke functies. In de jaren 1640 was Jacob ouderling van de deftige Waalse Kerk. Dat bewijst dat hij aanzien had als (eenvoudige) schilder en omging met belangrijke families (die hij ook portretteerde). 

Stop 8

De Grachtwacht, Lombardbrug

In het kader van 800 jaar Stad is deze muurschildering van 5 belangrijke Dordtse mannen gemaakt door de kunstenaars Frans Kromeich en Rob van Kooten. Je kunt deze zien vanaf de brug voor het stadhuis. Afgebeeld zijn de gebroeders De Witt, Ary Scheffer, Aelbert Cuyp en Ferdinand Bol. 

Frappant is dat er waarschijnlijk geen portret bestaat van Aelbert Cuyp, maar hier heeft hij toch een gezicht gekregen. Dat is gebaseerd op een portret waarvan men lang onterecht dacht dat het Cuyp voorstelde. 

Stop 9

De Grote Kerk

De stompe kerktoren is een markant herkenningspunt van Dordrecht. Dikwijls te zien op de stadsgezichten van Cuyp en talloze andere kunstenaars. Aelbert zal vaak in de Grote Kerk zijn geweest. Oom Benjamin Cuyp ligt er begraven en ook veel opdrachtgevers van Aelbert.

Stop 10 

Geboortehuis van Aelbert Cuyp 

In tegenstelling tot wat er op het ANWB-bordje staat in de Venlostraat is het geboortehuis van Cuyp op de Nieuwe Haven 23-24. Nu B&B De Cleijne Nagtegael. Het is 400 jaar geleden dat Aelbert Cuyp hier geboren werd. Eind oktober 1620 werd hij gedoopt, hij zal kort daarvoor geboren zijn, maar de exacte dag is niet bekend.

Stop 11

De Groothoofdspoort

Cuyp heeft deze belangrijkste toegangspoort vaak getekend en geschilderd. Op zijn belangrijkste gezichten op Dordrecht staat de poort prominent op de voorgrond (nog zonder de ronde koepel die het eind 17de eeuw zou krijgen). 

Aardig is dat de opa van Aelbert Cuyp, Gerrit Gerritsz. Cuyp, in 1618 de opdracht kreeg om de wapens en de Hollandse maagd van een nieuw likje verf te voorzien. Hij was glasschrijver (maakte gebrandschilderde ramen voor kerken) en grofschilder (huisschilderwerk). In tegenstelling tot Aelbert en Jacob was hij niet iemand 'van onbesproken gedrag'. Hij was wat meer losbandig en had een grote mond (kreeg ruzie met andere gildeleden en kreeg een boete voor 'onbetaemelijcken woirden' en een rechtszaak aan zijn broek). Hij trouwde vijf keer en kreeg in totaal 11 kinderen, onder wie naast Jacob Cuyp ook de schilderende Benjamin Cuyp.

Bovendien heeft J.M.W. Turner, groot liefhebber van Aelbert Cuyps werk, hier in 1817 rondgelopen en maakte hij in zijn 'Dort sketchbook' enkele schetsen van de poort. 

Stop 12

Nieuwbrug (Voorstraatzijde) 

Dit is de plek van het woonhuis en atelier van Jacob en Aelbert Cuyp: Huis Samson. Het stond op de Nieuwbrug aan de Voorstraatzijde. Is in de 19de eeuw afgebroken om de toegang tot de brug te vergroten. 

Aelbert is in 1620 geboren aan de Nieuwe Haven, maar al vóór 1622 verhuisde het gezin naar het huis op de Nieuwbrug. Vader Jacob Cuyp liet het huis in 1632 vergroten. Het centraal gelegen huis was waarschijnlijk een 'portretwinkel' waar veel vooraanstaande Dordtenaren kwamen en Aelbert van jongs af aan het schildersvak meekreeg. Aelbert zal als knecht en assistent zijn begonnen en kreeg les van zijn vader. Na de dood van Jacob Cuyp nam Aelbert het atelier geheel over en maakte hij nog portretopdrachten. Na zijn huwelijk in 1658 verkocht Aelbert het pand en ging hij wonen in de Hofstraat en vervolgens Wijnstraat.

Stop 13

De Munt op de Voorstraat

Met Renaissance-poortje Karel V. In de rechtkamer van de Munt hing het groepsportret van de muntmeesters uit 1617 van Jacob Cuyp. De vader van Aelbert heeft zichzelf links op de achtergrond weergegeven. Het is zijn vroegst bekende schilderij. Het zegt veel over de ambities van de oude Cuyp en de belangrijke families die hij schilderde. Hij zou op dat gebied een belangrijk wegbereider voor Aelbert zijn. 

Stop 14

Augustijnenkerk

In de kerk ligt Aelbert Cuyp begraven (en zijn vader en zijn vrouw). Er staat een kerkbank op het graf, maar er is wel een koperen bordje om de plek te markeren. Ook is hij er getrouwd en is zijn dochter Arendina hier gedoopt. Na zijn huwelijk werd Aelbert diaken en ouderling van de Hervormde Kerk.