De oranjerie op Landgoed Dordwijk

Al sinds de opening van Villa Augustus overwinteren de citroenbomen uit de tuin in onze Limonaia. Dit seizoen is het voor het eerst dat ze tijdelijk elders onderdak krijgen. Deze week ging de complete collectie op transport naar Landgoed Dordwijk, dat als zustertuin van Villa Augustus over een oranjerie beschikt. In het vroege voorjaar verwelkomen we onze citroenen terug.

Tussen een limonaia en een oranjerie bestaat geen functioneel onderscheid. Wel is het zo dat in de van oorsprong Franse oranjerie in de eerste plaats sinaasappelbomen en andere mediterrane planten in een speciaal daarvoor gebouwde serre overwinterden. Dat was ook het geval in Nederland, waar in vroeger tijden sier-sinaasappelboompjes in oranjerieën werden beschermd tegen kou, vorst en neerslag. In de Italiaanse limonaia betrof het daarentegen van oudsher citroenen.

De Limonaia van Villa Augustus

Dordwijk

Landgoed Dordwijk ligt in Dubbeldam, een voormalig dorpje dat in 1970 werd ingelijfd bij de gemeente Dordrecht. Dordwijk werd in 1635 gesticht als hofstede. Aan de ingang ervan staat een kasteelboerderij die deels nog uit die tijd stamt.  Een van de eerste bewoners was volgens sommige historische bronnen niemand minder dan de Dordtse schilder Albert Cuyp (1620-1691). De levensgrote portretten van figuren uit het landleven die ooit de deuren van de kasteeltoren sierden, zouden van zijn hand geweest.

Buitenplaats Dordwijk

Het Dordwijk van Zocher

Het landgoed was later in eigendom van de familie Van de Wall Repelaer. Vanuit Dordwijk bestuurden opeenvolgende telgen van dit adellijke geslacht de Heerlijkheid Puttersboek, een landbouw- en veeteeltgebied met een omvang van 800 ha. In 1850 lieten ze Dordwijk door de beroemde tuinarchitect J.D. Zocher herinrichten tot een park in Engelse landschapsstijl. In dezelfde tijd betrok de familie ook een nieuwgebouwde, chalet-achtige villa op haar domein: Huize Dordwijk. Verder werd het park verfraaid met onder andere een oranjerie en met glazen kweekkassen waarin de vrouw des huizes ananassen ging telen, een indertijd in Nederland nog zeer exotische vrucht.

Ruïnes

In 1978 verkochten De Van de Wall Repelaers het verwaarloosde landgoed en de opstallen aan de Staat. Aanvankelijk was het de bedoeling dat de overheid de buitenplaats volledig zou restaureren. Maar toen de daarvoor benodigde miljoenen niet voorhanden bleken, besloot het toenmalige ministerie van CRM het gebied ‘terug te geven aan de natuur’. Al snel groeiden de boomtakken door het dak van de oranjerie heen en vervielen ook de andere gebouwen van Dordwijk tot ruïnes.

De Victorian kitchen garden op buitenplaats Dordwijk

In oude luister hersteld

In 1995 werd een nieuwe fase in het bestaan van Dordwijk ingeluid, toen Daan van der Have en Hans Loos de buitenplaats van Staatsbosbeheer konden overnemen, op voorwaarde dat zij het landgoed in originele staat zouden terugbrengen. De twee bevriende ondernemers die tot dan toe alleen over horeca-ervaring (onder meer als oprichters van Hotel New York in Rotterdam) beschikten, namen de uitdaging aan en hebben Dordwijk sindsdien stukje bij beetje weer in oude luister hersteld. Het landgoed wordt nu particulier bewoond.

Portret van een tuin

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed rekent Dordwijk inmiddels tot een van de gaafst bewaard gebleven kleine buitenplaatsen van ons land. Regisseur Rosie Stapel maakte in 2015 de internationaal gelauwerde film Portret van een tuin erover. Zoals de titel al duidelijk maakt, is de hoofdrol daarin weggelegd voor de 1400 m2 grote Victorian kitchen garden van Dordwijk. Het is de zustertuin van Villa Augustus: alle biologische groenten, fruit en kruiden die er worden geteeld, zijn bestemd voor de keuken van ons restaurant. Portret van een tuin is op dvd in de markt van Villa Augustus te koop.

Pronkzalen

De monumentale oranjerie van Dordwijk dateert uit 1861, maar een dergelijk winterverblijf bestond al in de zeventiende eeuw, toen rijke Nederlanders indrukwekkende tuinen gingen aanleggen rondom hun buitenhuizen en daar ook met exotische bomen en planten wilden imponeren. Voor palmen en citrusplanten die binnen moeten overwinteren, werden naar Frans en Italiaans classicistisch voorbeeld ware pronkzalen opgetrokken. Aardse paradijzen waren het, deze kapitale overdekte tuinen.

Italië telt nog een aantal intact gebleven limonaie, onder meer in het plaatsje Limone aan het Gardameer en in Florence (de beroemde tuinen van Boboli en van Villa Medicea di Castello, anno 1537). In Nederland zijn her en der nog oranjerieën als zodanig in gebruik bij beheerders van kastelen, landhuizen en botanische tuinen. Maar voor zover bekend zijn er binnen onze grenzen weinig of geen particuliere hoveniers meer die er zo’n exclusief onderkomen voor hun fruit op nahouden.

Daan van der Have met een van de citroensoorten die op Dordwijk worden gekweekt: de Buddha's hand

Gezouten citroenen

Een Nederlandse pionier in de popularisering van de limonaia/oranjerie was de zeventiende-eeuwse botanicus en professor Jan Commelyn of Commelin, een van de oprichters van de Amsterdamse hortus. Hij betrok zijn flora onder andere van de zeevaarders van de VOC en verdiende een fortuin met de verkoop van geneeskrachtige planten aan ziekenhuizen en apothekers. 

In 1676 publiceerde Commelin het standaardwerk Nederlantze Hesperides over de teelt van citrusplanten in een noordelijk klimaat. Met name de gezouten citroen heeft zich in ons land vele decennia lang in de culinaire belangstelling mogen verheugen. Tot en met zeker 1850 bleef de gepekelde variant de kookboeken van deze of gene ‘keukenmeid’ sieren.

Tintori in Toscane

Oscar Tintori

De citroenbomen van Dordwijk en Villa Augustus worden opgekweekt in de nursery van Oscar Tintori in Toscane, een familiebedrijf dat zich sinds de jaren zeventig helemaal toelegt op de citrusteelt. Inmiddels ontfermt de derde generatie Tintori’s zich over de plantage in het ‘Hesperidarium’ dat 200 variëteiten omvat en klanten over de hele wereld heeft.

De teelt is ook bij uitstek Italiaanse horticultuur. Citrusvruchten komen van oorsprong uit China, maar werden vanaf de zevende eeuw na Christus door islamitische veroveraars via India naar Sicilië meegebracht. Vanuit de zogeheten Conca d’Or, het door citrus gedomineerde boomgaardgebied rond Palermo, veroverde de citroen vervolgens Europa. Siciliaanse citroenen voeren met de Amalfi-citroen in de Golf van Napels en de Bergamot-citrus uit Calabrië nog altijd de topdrie van ͛s werelds mooiste citrusvruchten aan.

Straks in de Limonaia van Villa Augustus

Waarom we de Limonaia van Villa Augustus niet langer gebruiken als winterverblijf voor onze citroenen? Regelmatige bezoekers van ons hotel, restaurant en moestuin kunnen het antwoord op die vraag  weten. De afgelopen maanden richtten we de Limonaia in als tweede restaurant, om al onze gasten tijdens de corona-lockdown (binnen de anderhalvemeter-richtlijn) tóch te kunnen blijven ontvangen. Die sfeervolle pop-up is iedereen, inclusief onszelf, zó goed bevallen dat we hebben besloten  de Limonaia een in blijvend, tweede restaurant van Villa Augustus om te toveren. Binnenkort lees je er meer over!