Op zaterdag 22 juni geeft Dordrecht met het 'Nooit Terug'-festival het woord aan 33 dichters, rappers, vertalers, woordkunstenaars en singer-songwriters. Vanaf drie uur 's middags tot negen uur 's avonds treden ze op in de Limonaia van Villa Augustus, in kunstcentrum DordtYart en aan boord van rondvaartschip Dordtevaar. De toegang op alle locaties is gratis. Met dit literaire evenement ondersteept Dordt haar faam als poëziestad. 

Een beetje poëzieliefhebber weet natuurlijk ook onmiddellijk waaraan het festival zijn naam ontleent. Hij verwijst naar de versregel 'Wat blijft komt nooit terug' van Jan Eijkelboom. Het is in zijn nagedachtenis dat het evenement is georganiseerd. Met tijdgenoot Cees Buddingh' zette hij Dordrecht op de kaart in het literaire landschap.

Jan Eijkelboom in de Italiaanse tuin van Villa Augustus in 2007, met oud-burgemeester Bram Peper van Rotterdam en Maria Heiden, voormalig eigenaar van boekhandel v/h Van Gennep in Rotterdam

In 2001 werd Eijkelboom (1926-2008) er officieel benoemd tot eerste stadsdichter van Nederland. In 2017 eerde de gemeente hem postuum door in het stratenregister een steegje naar hem te vernoemen. En, behalve tussen de kaften van zijn bundels, leeft de poëzie van Jan Eijkelboom ook in de openbare ruimte voort. Op het Damiatebolwerk, in de tunnel onder de Laan der Verenigde Naties, op de watertoren van Villa Augustus en in de tuin van het Dordrechts Museum zijn gedichten of strofen daaruit op de muren aangebracht. 

Tuin Dordrechts Museum

Als ik gestorven ben
zal in de tuin van dit museum 
boven het warrige bladerengedruis 
een merel net zo helder zingen
op net zo'n late voorjaarsdag.
En ik, ik zal er niet meer zijn
om door dit zingen te vergeten
dat ik moet sterven mettertijd.
Maar aan de and're kant zal ik
- je weet maar nooit - 
veel langer leven dan die vogel.
En als ik toch onder de zoden lig
dan zal mijn zoon nog eens
een merel net zo horen klinken
op net zo'n late voorjaarsdag.
En hij zal weten wie ik was
en ach, een vogel weet van niets.
Maar aan de and're kant alweer:
als merels aan hun vaders konden denken,
wellicht dat ze dan krasten als een raaf.

Het Nooit Terug-festival bevestigt andermaal dat Dordt een naam heeft op te houden als dichterskolonie. Waren het na de Gouden Eeuw vooral kunstschilders die zich lieten inspireren door het licht, het water en het even robuuste als romantische aanzien van de stad, sinds Eijkelboom, Buddingh' en Ed Leeflang is daar de poëzie als 'uithangbord' bij gekomen. Nog altijd zijn er plaatselijk veel stichtingen, instellingen en boekwinkels heel actief op literair gebied. Het viel mede-programmeur en presentator Wil Boesten van Nooit Terug al op toen hij zich zeventien jaar terug in Dordrecht vestigde:

'Los van haar monumentale schoonheid zal dat ook te maken hebben met het formaat van de stad. Het is hier nog klein genoeg om iedereen in het culturele leven en de politiek te kennen. Als je wat samen wil doen, heb je elkaar dus gauw gevonden. Al in de tijd van Jan Eijkelboom kwamen de Dordtse dichters regelmatig bijeen om hun werk onderling te bespreken. Bovendien lijken de inwoners wel wat op die van Rotterdam. Ze houden van hun stad, maar hebben ook graag wat te mopperen. Dat verbindt uiteraard ook. Dordtenaren koesteren die haat/liefde-verhouding. Alsof ze ook krassen willen zetten in de idylle.'

Water praat met het huis,
je hoort het ruisen en klokken.
Nog even en ik voel mij thuis.
Wel komt er een diep gehijg
soms door de gootsteenpijp
omhoog, stokt dan abrupt.
Doodsnood of paardrift?
Ik ken er een die hield 
dat langer dan een
halve nacht niet uit.
Wie neerligt met een last
van boos verdriet
krijgt hier geen rust,
verdraagt dit praten niet.

(Uit: Jan Eijkelboom 'Wolwevershaven', fragment) 

Schrijver en mede-presentator Wil Boesten van Nooit Terug voor het gedicht van Jan Eijkelboom op de watertoren van Villa Augustus

Wil Boesten, literair vertaler Duits en schrijver van de romans Spiltijd, Tot de regen komt en Grond (alle uitgegeven bij Atlas Contact), heeft het programma van Nooit Terug samengesteld met dichter en regisseur Marieke van Leeuwen, journalist Frits Baarda en dichter Jacoline de Heer. Het is de pilot van een festival dat georganiseerd door Stichting De Stad - en met steun van onder meer de gemeente, Prins Bernhardfonds, het Letterenfonds en sponsors als bouwonderneming DuraVermeer - moet uitgroeien tot een tweejaarlijks terugkerend evenement. Deze eerste editie verwelkomt op zaterdag 22 juni 33 dichters, songwriters en taalkunstenaars op drie locaties: DordtYart,de Limonaia van Villa Augustus en de Dordtevaar op het water. 

Die gevarieerde line-up van deelnemers zegt wat Wil betreft veel over de veerkracht van de taal in een tijdsgewricht waarin het beeld dominant heet te zijn. 'Nog maar een jaar of vijftien geleden hoorden we niet anders of filmpjes en foto's zouden hét communicatiemiddel van nu en de nabije toekomst zijn. Maar dat is dus helemaal niet waar gebleken. De jongere generaties hebben in rap, singer-songwriting, performing, proza en poëzie opnieuw de kracht van het woord ontdekt. En allemaal hebben ze hun eigen netwerken en platforms gecreëerd om hun verhaal te vertellen. Literatuur is het papier en zijn witte, elitaire imago al lang ontstegen -  áls daar al ooit sprake van is geweest. Alleen het onderwijs is daar nog niet achter helaas.'

Nooit Terug brengt die verscheidenheid breed over het voetlicht met optredens van taalkunstenaars uit Dordrecht, Nederland en daarbuiten. Op het podium verschijnen onder anderen Bart Moeyart, winnaar van de Astrid Lindgren Memorial Award 2019, Gershwin Bonevacia, stadsdichter van Amsterdam, Anne Vegter en de Syrische dichter Ghayath Almadhoun, Henkes & Bindervoet, Micha Hamel en Myrte Leffring, de 'huisdichter' van Villa Augustus. Als opmaat tot Nooit Terug alvast van Myrte dit gedicht:

Kringloop

Een muffe lucht kletst in mijn gezicht.
Alles hier wil met mij mee, weg uit deze hel 
van statisch smachten: vijf bordjes met een haan erop (twee 
hebben rafelranden), een droogrek dat al roestig wordt,
een schemerlamp die snoerloos staat te snikken.
Ik til iets op, zet het weer neer. En alles wat ik zie
stemt mij melancholiek: het pennenbakje met het stof
van jaren, de eierdopjes (één zonder voet), de gehaakte schildpad
op de leren poef. De kleding ademt flatlucht uit, een teddy
ligt te treuren in een hoek en ik til hem op en leg hem terug.
Een tweede gangpad brengt mij identieke spullen, vazen,
vazen, vazen overal en geen stelen die zij ooit zullen omarmen.
Er staan piano’s (zwart en bruin), hockeysticks en parasols met
franje. Een kinderbedje, leeg en wit. En veertien laarzen
in verschillende formaten. De zon schijnt en het regent,
het regent in mijn hart om jou. Om alles. Om de doos 
die ik heb weggebracht. Ik hou zo van je.

Nooit Terug. Zaterdag 22 juni in de Limonaia van Villa Augustus, Kunstcentrum Dordtyart en op rondvaartboot Dordtevaar. Kijk voor het programma en meer informatie op www.stichtingdestad.com