Op een februaridag in 2011 begon Stuart Haygarth aan een strooptocht van 500 mijlen die hem in 38 dagen van het plaatsje Allhallows-on-Sea in Kent naar Land’s End in Cornwall zou voeren. Overdags volgde hij het hele traject langs de vloedlijn van de Zuid-Engelse kust, om zich ’s avonds laat weer met een taxi te laten terugrijden naar de dertig jaar oude camper waarin hij op zijn reis overnachtte. 

Op het Noordzeestrand en in sjofele havengebieden verzamelde Stuart, eerst in een trolley en later in een grote rugzak, alle gebruiksvoorwerpen van plastic en andere kunststoffen die door het tij waren meegevoerd. Verloren geraakte tandenborstels, drinkflessen, aanstekers, kinderspeelgoed, kammen, de dobbers en blinkertjes van vissers, babyspeentjes, teenslippers, dames-sandaaltjes, zolen, werkhandschoenen, tennisballen en wat hij in en aan het water zoal verder aantrof. Na elk dagparcours stortte hij de buit uit in zijn Volkswagenbusje.

Jutter

In zijn onlangs verschenen boek Strand is het verslag opgenomen dat jutter Stuart op die eigenzinnige expeditie bijhield. Het zijn tamelijk feitelijke notities over de plaatsjes die hij onderweg aandeed en zijn indrukken van de omgeving. Maar over zijn beweegredenen om zo’n wonderlijke berg afval bij elkaar te zoeken, lees je in zijn aantekeningen niets. Zoals je er ook niet achterkomt hóe de kunstenaar daarbij te werk ging. Stopte hij lukraak alles in zijn bagage? Of bestond er van tevoren al een praktisch plan?

In Strand laat Stuart Haygarth de ontrafeling van zijn bedoelingen aan twee gerenommeerde essayisten over. Schrijver Robert MacFarlane wijdt een stevig essay aan de ‘plasticifering’ in onze consumptiemaatschappij en de ecologische gevolgen daarvan voor onder andere het leven in de oceanen. Directeur Deyan Sudjic van het Design Museum in Londen kiest voor een meer psychologische benadering van het project. In zijn ogen is het Haygarth niet zozeer te doen geweest om de milieuvervuiling aan de kaak te stellen of een lans te breken voor recycling, maar hebben we hier te maken met een hartstochtelijk verzamelaar waarvan de kunstwereld er wel meer telt.

Andy Warhol

Sudjic noemt in dat rijtje onder anderen Andy Warhol, die steeds een nieuwe kartonnen doos vulde met allerlei spullen waarvan hij vond dat ze bewaard moesten blijven. Elke box belandde genummerd en verzegeld in een opslag in New Jersey. Toen hij in 1987 stierf, had Warhol er 610 stuks voor het nageslacht veiliggesteld. Wat ermee gebeurd is, vermeldt het verhaal van Sudjic niet, wel weet hij wat dat ze onder meer een gemummificeerde voet van een antieke Egyptenaar, een stuk van de bruidstaart van Caroline Kennedy, een gesigneerde single van The Ramones en brieven van dichter Allen Ginsberg bevatten. In sommige dozen zitten wel 1200 van zulke schatten.

Om er enigszins vat op te krijgen, schrijft Deyan Sudjic in Strand, componeert en herschikt Stuart Haygarth alles wat het dagelijks leven bij hem aanspoelt op een overeenkomstige manier. Spaarde hij daarvoor al jaren allerlei poppetjes, bric-à-brac en aan de stoeprand gezette rommel om ze in zijn fotostudio op een plank te zetten, op nieuwjaarsdag 2000 kwam Stuart op het idee om zijn vondsten als kunst- en gebruiksobjecten een tweede bestaan te geven. 

Kroonluchters

Van de plastic Champagne-flesjes die feestvierders op straat hadden achtergelaten, maakte Stuart (overigens vier jaar nadat hij al die party poppers in huis had liggen) als eerste de Millenium-kroonluchter. Er zouden snel een aantal van die readymade-lampen in kleine edities en onderling afwijkende vormen volgen. De Tail Light, vervaardigd van de rode en oranje kapjes op de achterlichten van vrachtwagens. De Optical van brillenglazen. En niet in de plaats de Tide, waarvan een exemplaar sinds de opening van Villa Augustus in onze markt hangt. Ook ontwierp hij tafels van onder meer autospiegels en miniatuur-racebaantjes.

In het boek Strand zijn nu Stuarts tweedimensionale artefacten uit zee bijeengebracht in uiterst precieze tableaus, die vooral op social media talloze verzamelaars/fotografen hebben geïnspireerd om iets soortgelijks te maken. Ze doen denken aan de wijze waarop we in de vorige eeuwen vlinders, torren en andere insecten in vitrinekastjes opspeldden en aan de muur hingen. De kleuren, structuren en vormen van die tot op de millimeter uitgedachte composities leveren een esthetische ervaring op die bij Sudjic is gekoppeld aan een enigszins weemoedige: de tijd verglijdt, maar zie hoezeer Haygarth ook onze nederigste wegwerpspullen ook daarin nog snel een plek geeft.

Robert MacFarlane denkt daar heel anders over. ‘What will survive us is love’, wrote [dichter] Philip Larkin, famously. Larkin was wrong: what will survive us is plastic.’

Strand van Stuart Haygarth (uitgeverij Art Books) is voor € 34,95 verkrijgbaar in onze markt. Lees hier meer over zijn kroonluchter Tide, waarvan ook Villa Augustus een exemplaar bezit.