De collectie citroenbomen van Villa Augustus is bijeengebracht door tuinman Daan van der Have. Toen die zich tien jaar geleden als mede-eigenaar van het hotel-restaurant belastte met de inrichting en de beplanting van de tuin, stond één ding bij voorbaat vast. Hij wilde er citroenen in kunnen kweken. Terwijl in Dordrecht de eerste graafmachine bij wijze van spreken nog aan het werk moest, reisde Daan in 2007 al door Zuid-Europa. Op zoek naar de citroenbomen die ook in ons klimaat willen gedijen. 

Enige in het land

Net als in het Middellandse Zeegebied moeten citroenen ook in Nederland in de koude jaargetijden tegen de elementen worden beschermd. Vandaar dat Daan ook in de tuin van Villa Augustus over een limonaia wilde beschikken, het traditionele winterverblijf voor citrus. Die limonaia is nog steeds de enige in ons land. Van haar historische evenknie, de oranjerie, zijn er binnen onze grenzen veel meer. Dat laat zich goed verklaren als we hiervoor even teruggaan in de geschiedenis.

Citrusvruchten komen van oorsprong uit China, maar werden vanaf de zevende eeuw na Christus door islamitische veroveraars via India naar Sicilië meegebracht. Vanuit de zogeheten Conca d’Or, het door citrus gedomineerde boomgaardgebied rond Palermo, veroverde de citroen vervolgens Europa. Siciliaanse citroenen vormen met de amalfi-citroen in de Golf van Napels en de bergamot-citrus uit Calabrië nog altijd de topdrie aan van ’s werelds beste citrusvruchten.

Aardse paradijzen

De oorsprong van de limonaia en de oranjerie gaat terug tot de zestiende eeuw. Italiaanse adel en rijke kooplieden maakten indertijd iets schitterends van hun tuin. Met behulp van bijzondere planten, beelden, waterpartijen en bouwwerken creëerden ze aardse paradijzen rondom hun stadspaleizen en op hun landgoederen. Daar hoorden vanzelfsprekend ook een in classicistische stijl opgetrokken limonaia en oranjerie bij. Italië telt nog steeds een aantal intact gebleven limonaie. Onder meer in het plaatsje Limone aan het Gardameer en in de beroemde vijftiende-eeuwse tuinen van Boboli en Villa Medicea di Castello in Florence. 

In de zeventiende en achttiende eeuw raakten ook de Nederlandse aristocratie en rijke kooplieden gegrepen door de Italiaanse hovenierskunst. Al ging in onze streken de belangstelling vrijwel alleen uit naar de teelt van pronk-sinaasappelen, en dan met name naar de bolvormig gesnoeide citrus aurantium. Een boompje dat het in deze contreien nou eenmaal het best deed. Daarbij waren citroenen onder welgestelde eigenaren van Nederlandse lusthoven eenvoudigweg ook niet in de mode. De winterverblijven die zij voor hun citrusvruchten lieten optrekken, waren dus oranjerieën.

Sukade, kaffir en bergamot

Terug naar de hedendaagse tuin en de citroenen van Villa Augustus. De verzameling van tuinman Daan omvat hier inmiddels zo’n twintig soorten, waaronder de sukade, de kaffir en de al genoemde bergamot. In zijn eigen privétuin op landgoed Dordwijk in Dubbeldam bezit hij er nog een aantal meer. Alle hebben ze hun eigen culinaire kwaliteiten en toepassingen. 

Bij Daan thuis komt dan ook bijna geen maaltijd op tafel waarin géén citroen is verwerkt: ‘Ik vind hem werkelijk onmisbaar. En hij verveelt nooit omdat het sap van elke citroen weer anders smaakt en zich ook anders laat verwerken. Citroenen uit de supermarkt zijn ook niet te vergelijken met die van mooie, zelfgekweekte rassen. Van sommige is de schil zo zacht dat we die met kip mee eten.'

Als teler is Daan vooral gefascineerd door de magische eigenschappen van citrus. Het is de enige plant die tegelijkertijd bloeit en vrucht draagt, en ook in andere opzichten is het allesbehalve een 'logisch' gewas. Citrusvruchten tonen zich van oudsher aan de wereld in de wonderlijkste vormen, maten en kleuren. Vaak genoeg groeien er totaal niet op elkaar lijkende exemplaren aan een en dezelfde boom. 

Buddha's Hand

De citroenbomen van Villa Augustus en Dordwijk zijn grotendeels afkomstig van kweker Bachès in het Franse Perpignan en uit de nursery van Oscar Tintori in Toscane, een familiebedrijf dat zich sinds de jaren zeventig helemaal toelegt op de citrusteelt. Inmiddels ontfermt de derde generatie Tintori’s zich over de kwekerij die 200 variëteiten telt en klanten over de hele wereld heeft.   

Een van de meest curieuze van het stel - in Italië spreekt men in zo'n geval van een bizzarrie - is de Buddha's Hand, die ook op Dordwijk wordt geteeld. De gevingerde citroen zou aan zijn naam zijn gekomen nadat hij door monniken aan Boeddha was geofferd. De legende wil dat Boeddha bij die gelegenheid de voorkeur gaf aan een exemplaar met gevouwen in plaats van gespreide vingers, omdat die meteen al keurig in de bidstand stonden.