Welja, allicht dat Plinius de Jongere zich ook best op z’n gemak had geweten in Villa Augustus. Weliswaar zijn er bijna tweeduizend jaar overheen gegaan sinds hij als rijke senator en schrijver zelf eigenaar was van een villa rurale in het Romeinse Rijk. Maar in hun aard en functie verschillen ze uiteindelijk toch niet zo veel, die villa van hem uit de klassieke oudheid en onze heel (héél) bescheiden, eigentijdse Dordtse variant daarop. 

Volop terrassen

De Plinische villa’s, zoals ze in de architectuurgeschiedenis worden genoemd, boden kapitaalkrachtige Romeinen het beste van twee werelden. Op hun buitenverblijven konden ze ongestoord jagen, paardrijden en boeren, maar tegelijkertijd ontbrak het ze er op geen enkele wijze aan stedelijk comfort. Als Plinius niet in een van zijn villa’s zat te schrijven of lezen, kon hij kiezen uit een handvol comfortabele terrassen om er te gaan liggen zonnen, zwemmen, naar voordrachten te luisteren of de maaltijd te gebruiken.

Gaius Plinius Secundus Minor, zoals hij voluit heette, zonder zich in de eerste en tweede eeuw na Christus geregeld af op het platteland om er bij te komen van al zijn stadse beslommeringen en om er van de rust en de opbrengsten van zijn landerijen te genieten. 

Een tijdreis vanuit zijn eigen villa naar die van Villa Augustus zou deze Romein dus geen al te zware shock hoeven bezorgen: in feite bieden we de Pliniussen van tegenwoordig nog steeds hetzelfde. 

Geen heimwee 

Voor een extra zachte landing in Dordrecht zou Plinius dan natuurlijk ook idealiter de grond moeten raken achter de voormalige Watertoren van Villa Augustus. Daar ligt per slot van rekening de lusthof met zijn buxushagen, taxuszuilen en citroenbomen, geïnspireerd op de wereldberoemde tuinkunst van de Italiaanse Renaissance. Het kan haast niet anders of die plek zou het heimwee meteen de kop bij ‘m kunnen indrukken.

Wie was Plinius de Jongere en wat is er bekend van zijn leven in de villa rurale aan het begin van onze jaartelling? Onlangs is er een boekje over verschenen van Vincent Hunink, die als classicus is verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. In Plinius/Mijn landhuizen, brieven over Romeinse villa’s krijgen we er een beeld van uit de correspondentie die de senator met vrienden over zijn bezittingen voerde. 

Tot aan zijn overlijden in – vermoedelijk – het jaar 113 publiceerde Plinius 247 brieven, waarvan er enkele over het onderwerp ‘wonen’ gaan. Wanneer hij het zich kon veroorloven om een poosje uit Rome weg te zijn, had Plinius de keuze uit een tweede huis in zijn geboortestad Como en een aantal eigen villa’s in verderaf gelegen oorden, waaronder een aan de kust (Laurentum) en een in Umbrië. 

Statusbewust

De statusbewuste Plinius is er zó trots op dat hij als fervent schrijver steeds alles uit de kast haalt om ze in al hun glorie te schetsen, en afgaand op de reconstructies van Romeinse villa’s die je op internet kunt vinden, had hij daar ook alle reden toe.

Geen eetkamer, atrium, zuilengalerij, paviljoen en terras blijft in Plinius’ literaire uitwijdingen over zijn ‘eenvoudige buitenleven’ ongenoemd. Over de meer aardse zaken in het runnen van zijn luxueuze huishoudens en de intimi met wie hij zich er omringde, is hij daarentegen stukken minder scheutig. Los van een enkele ontboezeming over zijn al te relaxte slaven wordt over de grote en kleine schaduwzijden in zijn bestaan als Romeinse gentleman bovendien nauwelijks een tipje van de sluier opgelicht.

Romeins 'Facebook'

In dat opzicht constateert ook Hunink wel een parallel tussen Plinius’ tijdperk en dat van ons. We zien in deze brieven alleen the sunny side of life, stelt de classicus in de inleiding van het brievenboekje: ‘Je zou de teksten op dat punt kunnen vergelijken met een persoonlijke pagina op een van de moderne sociale media. De brievencollectie heeft wel iets weg van een omvangrijk Facebookaccount met telkens nieuwe, positief klinkende posts.’

Het mag niet wegnemen dat we in 116 pagina’s aardig wat te weten komen over wonen, eten, recreëren, luieren en nog meer relaxen in een Plinische villa. Zo verschaft een brief aan zijn vriend Septicius een goede indruk van wat daar ‘s avonds zoal op tafel kwam (een krop sla per persoon, plus drie slakjes en twee eitjes, speltbrij met honingwijn, olijven, bietjes, pompoenen en uien), en lees je elders over het entertainment waarmee zo’n diner werd opgeluisterd: met intermezzo’s van acteurs, voordrachten van redenaars of een optreden van een muzikant. 

Brief aan Fuscus

Erna was het dan – opnieuw - tijd voor een balspel, een bad, massage of een paar uurtjes lezen of schrijven. En aangezien dat laatste toch écht de kunst was waarop hij zich het liefst liet voorstaan, nemen we uit Huninks boekje – en in zijn vertaling - de integrale brief over die Plinius de Jongere aan collega-senator Fuscus over een gemiddelde dag in zijn villa rurale schrijft:

Beste Fuscus,

Je vraagt naar mijn dagindeling ’s zomers bij de Etrusken?

Wakker worden doe ik vanzelf, meestal rond een uur of zes; vaak eerder, later zelden. De ramen blijven dicht. Stilte en schemerdonker werken namelijk verbazend goed tegen afleiding, en zo ben ik dan vrij en op mijzelf. Mijn gedachten volgen niet mijn ogen, maar mijn ogen mijn gedachten: ze zien hetzelfde wanneer ze niets anders zien. Heb ik iets onder handen, dan ga ik daarmee door in mijn hoofd, en wel woord voor woord alsof ik aan het schrijven of corrigeren ben. Veel of weinig, al naar gelang het makkelijk of moeilijk is te bedenken en vast te houden.

Dan roep ik mijn secretaris, mag het daglicht binnen en dicteer ik wat ik heb bedacht. Hij weg, en weer terug, en weer weg. Zo om een uur of tien, elf (het luistert niet zo nauw) ga ik, afhankelijk van het weer, naar terras of overdekte galerij, alwaar ik de rest uitdenk en dicteer.

Dan de wagen in. Daar doe ik hetzelfde als tijdens het wandelen of liggen, met blijvend hoge concentratie; juist de verandering houdt me scherp. Daarna een middagdutje en een wandeling, gevolgd door luidop lezen van een Griekse ofwel Latijnse rdevoering. Daarbij ga ik voluit, niet eens echt voor mijn stem, meer voor de spijsvertering (maar natuurlijk sterkt het ook meteen de stem). Vervolgens weer wandelen, massage, wat sport, baden.

Als ik dineer met mijn vrouw of in klein gezelschap wordt een boek voorgelezen, met na het diner komedie of een muzikant. Dan nog een wandeling met mijn mensen, onder wie een paar hoogopgeleiden. Zo wordt de avond gerekt met allerhande conversatie en krijgt ook de langste dag een goed besluit.

Af en toe komt in dit dagritme een verandering. Als ik bijvoorbeeld een beetje lang heb gelegen of gewandeld, ga ik na het middagslaapje en luidop lezen niet met de wagen rijden. Korter (want sneller) is dan een ritje te paard. Of er komen vrienden uit naburige plaatsen die een deel van de dag innemen en soms ook een welkome onderbreking vormen als ik moe ben. Ze bewijzen mij daarmee dan een dienst. Een enkele keer ga ik jagen, maar niet zonder schrijfplankjes. Dan breng ik ook zonder iets te vangen iets mee terug.

Ook de pachtboeren krijgen tijd, naar hun idee niet genoeg. Hun boerse geklaag motiveert mij voor mijn literaire werk. En voor de stadse activiteiten hier!

Hartelijke groeten, 

Plinius

Vincent Hunink: Plinius/Mijn landhuizen, brieven over Romeinse villa’s (Atheneum – Polak & Van Gennep, € 9,90). Het boek is verkrijgbaar in de markt van Villa Augustus.